Ciemna strona światła: problem zanieczyszczenia światłem

Zanieczyszczenie światłem to problem, który dotyka całego terytorium Polski. Odpowiednie oświetlenie podnosi poziom bezpieczeństwa, funkcjonalność i estetykę danej przestrzeni, jednak nadmiar światła lub niewłaściwe jego użycie prowadzi do miejskich zjawisk „blasku nieba”, które wpływają na zdrowie ludzi oraz ekosystemy. Problem zanieczyszczenia światłem coraz częściej jest uwzględniany w raportach o oddziaływaniu inwestycji na środowisko.

Światło jest jednym z kluczowych elementów wpływających na estetykę i funkcjonalność przestrzeni miejskich. Zanieczyszczenie świetlne staje się jednak coraz istotniejszym problemem zarówno w Polsce, jak i na świecie. Wraz z rozwojem miast ilość sztucznego światła emitowanego w nocy wzrasta, co skutkuje nadmiernym oświetleniem – tak zwanym miejskim „blaskiem nieba”, wtargnięciem światła i olśnieniem. Rozwiązania zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju i najlepszymi praktykami mogą pomóc chronić środowisko oraz podnieść jakość życia mieszkańców i użytkowników danej przestrzeni.

W latach 2011-2022 na świecie zaobserwowano średni wzrost jasności nieba (ang. skyglow) o prawie 10% rok do roku, w Europie nieco mniej, o ok. 6,5% w skali rocznej. Dodatkowa ekspozycja na światło w godzinach wieczornych i nocnych obciąża układ wzrokowy i ma wpływ na organizmy żywe. Dla inwestorów zanieczyszczenie światłem staje się istotnym wyzwaniem, które wymaga uwzględnienia w procesie planowania i realizacji inwestycji. Nadmierne korzystanie ze złej jakości oświetlenia, a także niewłaściwa konstrukcja i nieoptymalne rozmieszczenie opraw oświetleniowych mogą wywoływać niepożądane skutki.

Składniki zanieczyszczenia światłem

Zanieczyszczenie światłem obejmuje trzy elementy: światło emitowane ponad horyzont, światło rozproszone oraz olśnienie (rys. 1).

Światło emitowane ponad horyzont jest wynikiem rozpraszania światła w atmosferze bezpośrednio z opraw oświetleniowych oraz z odbić od podłoża i obiektów. Wartości współczynnika odbicia powierzchni gruntu mogą sięgać 35% dla asfaltu i betonu, 25% dla trawy i liści drzew oraz mogą wahać się od 5 do 80% dla zewnętrznych powierzchni budynków.

Rozproszone i odbite światło skutkuje emitowaniem światła, które wykracza daleko poza oświetlane miejsce. Rozlane światło wykraczające poza granicę oświetlanego obszaru może powodować irytację oraz zakłócać nocny rytm życia dzikich zwierząt i roślin.

Olśnieniem nazywamy niepożądane światło docierające do obserwatora bezpośrednio lub pośrednio (w formie odbicia), które powoduje dyskomfort, mrużenie oczu czy odwracanie wzroku. W ekstremalnych przypadkach może oślepiać, ograniczając chwilowo zdolność widzenia.

Światło a środowisko i zdrowie

Czasopismo „Nature” oraz organizacja DarkSky zwracają uwagę na to, że nieodpowiednio zaprojektowane oświetlenie ma bezpośredni wpływ na zachowanie owadów, ptaków i innych zwierząt. Sztuczne światło zaburza naturalne rytmy biologiczne, wpływając na migrację i rozmnażanie zwierząt. Konsekwencją zanieczyszczenia światłem jest również zmniejszenie widoczności gwiazd, taki obraz nieba jest nienaturalny i nieestetyczny. Warto zwrócić uwagę, że niepotrzebna emisja światła to zwiększone zużycie energii, czyli ogromne koszty ekonomiczne, jak i ekologiczne związane ze zbędną emisją CO₂.

Gdzie szukać wiedzy?

Kluczowe znaczenie mają normy EN 12464-2 oraz CIE150, które definiują wymagania dotyczące projektowania i eksploatacji systemów oświetleniowych. W szczególności normy te określają podział na strefy ekologiczne, takie jak obszary miejskie, podmiejskie czy przyrodnicze, i dostosowują oświetlenie do ich specyfiki. Określają również maksymalne wartości natężenia światła w każdej ze stref ekologicznych w celu minimalizacji wpływu instalacji oświetleniowej na środowisko i zdrowie ludzi.

Warto także odnieść się do tzw. najlepszych praktyk oświetleniowych. Dostęp do dokumentów oferuje np. organizacja SLL (ang. The Society of Light and Lighting), której przewodnik pt.: Lighting Guide 6: The exterior environment zapewnienia czytelnikom solidne podstawy do projektowania oświetlenia zewnętrznego. Przewodnik przedstawia całościowe podejście do projektowania środowiska zewnętrznego, zamiast koncentrować się na wydajności produktu.

Galeria