Zielone zamówienia. Czy europejski kompas wciąż wskazuje zielony kierunek?

Wraz z początkiem roku na nowo rozgorzała dyskusja na temat europejskiej polityki klimatycznej. Marginalizacja ekologii w celach polskiej prezydencji w UE, wycofanie się Stanów Zjednoczonych z ONZ-owskiego porozumienia paryskiego w sprawie klimatu, wreszcie podkreślenie konieczności uproszczenia regulacji unijnych przez Komisję Europejską skłania do zadania pytania, czy to początek końca polityki klimatycznej?

Ekologia i zielone zamówienia wciąż wzbudzają wiele emocji i są postrzegane głównie przez pryzmat kolejnych obostrzeń oraz regulacji unijnych. Dyskusja na temat Zielonego Ładu oraz złagodzenia polityki klimatycznej Unii Europejskiej zyskała nowy wymiar po decyzji Donalda Trumpa o wycofaniu Stanów Zjednoczonych z ONZ-owskiego porozumienia paryskiego – kluczowej umowy mającej na celu dekarbonizację świata do 2050 r. Co istotne, była to już druga decyzja tego typu podpisana przez Trumpa tuż po jego zaprzysiężeniu. Marginalizacja tematu zmian klimatycznych stała się również zauważalna w kontekście celów polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej. Jak podano na oficjalnej stronie prezydencji, prace Rady ds. Środowiska (ENVI) mają koncentrować się na budowie odporności środowiska i społeczeństw na zmiany klimatyczne, z uwzględnieniem korzyści płynących z utrzymania zdrowych i stabilnych ekosystemów. Polska zapowiada nacisk na dostęp do zasobów o krytycznym znaczeniu oraz propagowanie walki z przyczynami i skutkami zmian klimatycznych poprzez zachęty i wsparcie, a nie poprzez zakazy i nadmierne obciążenia. I o ile potrzebna jest jasna wizja propagowania dobrych praktyk i odpowiednio dobranych kryteriów środowiskowych, o tyle samo akcentowanie problemu może nie wystarczyć. Potrzebne są konkretne wytyczne dla poszczególnych sektorów gospodarki, które pozwolą na realizację odpowiedzialnej polityki zakupowej państwa, bazującej na jasnych kryteriach środowiskowych oraz propagowaniu dobrych praktyk.

Kompas Konkurencyjności dla UE do 2029 r.

Obraz debaty nad przyszłością polityki klimatycznej uzupełnia „Kompas Konkurencyjności dla UE” – pierwsza znacząca inicjatywa nowej Komisji Europejskiej, zaprezentowana pod koniec stycznia przez przewodniczącą Ursulę von der Leyen. Co prawda Kompas wyznacza Europie ambitną ścieżkę do stania się pierwszym kontynentem neutralnym klimatycznie, skoncentrowanym na innowacjach, nowych technologiach, czystych produktach i usługach, jednak można odnieść wrażenie, że przedstawione założenia są zbyt ogólne. Drugi z trzech filarów tej inicjatywy dotyczy dekarbonizacji i konkurencyjności. Podkreślono potrzebę uproszczenia regulacji, przyspieszenia dekarbonizacji przemysłu oraz zapowiedziano konkurencyjne podejście do realizacji tych celów. W ramach tej strategii pojawiła się również propozycja ustawy dotyczącej gospodarki o obiegu zamkniętym. Analiza narracji Brukseli prowadzi do wniosku, że choć Unia Europejska może złagodzić politykę klimatyczną, z pewnością nie zrezygnuje z jej głównych założeń. Problemem pozostaje jednak brak konkretnych wytycznych, które mogłyby wskazać jasny kierunek działań.

Projekty z perspektywą do 2027 r.

Warto też odnotować dwa istotne projekty, które przyniósł 2024 r.: na szczeblu krajowym – powołanie Międzyresortowego Zespołu ds. Zielonych Zamówień Publicznych, a na szczeblu unijnym – projekt CE-PRINCE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym.

Międzyresortowy Zespół, utworzony w maju przez polski rząd jako organ pomocniczy Rady Ministrów, ma na celu inicjowanie i koordynowanie działań sprzyjających większemu uwzględnianiu aspektów środowiskowych w zamówieniach publicznych. Do jego głównych zadań należy opracowanie rekomendacji dotyczących celów dla administracji rządowej w zakresie zielonych zamówień oraz przygotowanie katalogu aspektów środowiskowych, dobrych praktyk, wzorów i poradników dla zamówień na dostawy, usługi i roboty budowlane. Powołanie Zespołu wyraźnie wskazuje na rosnącą potrzebę odpowiedzialnej polityki zakupowej uwzględniającej kryteria środowiskowe w postępowaniach przetargowych. Niestety brak informacji na temat bieżącego etapu prac Zespołu.

Równolegle w czerwcu, w ramach programu Interreg Central Europe, zainicjowano projekt CE-PRINCE (ang. Green Procurement and Innovation Network for Circular Economy) – sieć zielonych zamówień i innowacji dla gospodarki o obiegu zamkniętym. W realizację inicjatywy zaangażowało się dziesięciu partnerów oraz 14 stowarzyszeń z siedmiu krajów: Polski, Włoch, Węgier, Austrii, Słowenii, Chorwacji i Niemiec. Celem ponadnarodowego partnerstwa jest wspieranie przejścia na gospodarkę cyrkularną w Europie Środkowej poprzez wykorzystanie zielonych zamówień publicznych jako narzędzia poprawy obiegu zamkniętego w sektorze publicznym i prywatnym. Jak widać, gospodarka cyrkularna odgrywa coraz większą rolę w narracji unijnej.

Odpowiedzialność biznesowa czy środowiskowa?

Przy debacie na temat zielonych zamówień niestety rzadko wspomina się o realnych oszczędnościach finansowych, jakie można osiągnąć dzięki ich stosowaniu. Tymczasem odpowiedzialność biznesowa może iść w parze z odpowiedzialnością ekologiczną, tworząc świadome, nowoczesne i dojrzałe podejście zarówno do zarządzania biznesem, jak i budżetem. Kluczowe jest patrzenie na zamówienia nie tylko przez pryzmat ceny zakupu, ale również kosztów ponoszonych w całym cyklu życia produktu. Jakie kryteria środowiskowe należy przyjąć, aby zrealizować realne oszczędności finansowe w trakcie cyklu życia zamawianych produktów, usług i robót budowlanych? Odpowiedź na to pytanie może być kluczowa dla dalszego rozwoju zielonych zamówień.

Zielone kryteria zakupowe na przykładzie branży produkcyjnej:

Żywotność produktu

Produkty o wysokiej żywotności generują niższe koszty finansowe dla zamawiającego w perspektywie całego cyklu życia. Nie wymagają bowiem częstej konserwacji ani wymiany z powodu zużycia. Korzyści finansowe idą w parze z niższymi kosztami środowiskowymi, w tym mniejszym śladem węglowym i ograniczonymi wydatkami na utylizację. Uwzględnienie kryterium żywotności w szerszej perspektywie czasowej przekłada się na stabilizację budżetu i troskę o środowisko. Porównanie żywotności konkurencyjnych produktów, wyrażonej w latach, może opierać się na właściwościach materiałów lub wynikach badań potwierdzonych opiniami bądź dokumentacją wydaną przez niezależne instytucje. Weryfikacja tego kryterium powinna następować na podstawie dostarczonej przez producenta rzetelnej i niezależnej dokumentacji.

Galeria