Ciemna strona światła: problem zanieczyszczenia światłem

Zrównoważone zarządzanie oświetleniem

Współczesne standardy certyfikacji, takie jak BREEAM i LEED v4, coraz częściej kładą nacisk na efektywne zarządzanie oświetleniem. Systemy te oceniają inwestycje pod kątem ich wpływu na środowisko oraz zdrowie użytkowników, a odpowiednie projektowanie oświetlenia może znacząco wpłynąć na końcowy wynik certyfikacji.

BREEAM – promuje stosowanie energooszczędnych rozwiązań oświetleniowych, które minimalizują zanieczyszczenie świetlne, oraz uwzględnianie aspektów zdrowia i komfortu użytkowników.

LEED v4 – w ramach kategorii „Light Pollution Reduction” certyfikat LEED zachęca do ograniczania rozpraszania światła poprzez właściwe ekranowanie lamp i projektowanie z uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań.

Dobre praktyki – pięć zasad IES

W 2020 r. opublikowano pięć zasad odpowiedzialnego oświetlenia zewnętrznego opracowanych wspólnie przez Stowarzyszenie Inżynierów Oświetlenia (Illuminating Engineering Society – IES) i Międzynarodowe Stowarzyszenie ds. Ciemnego Nieba (International Dark-Sky Association –IDA), mówiących o tym, że oświetlenie zewnętrzne powinno:

1. być użyteczne – każde światło powinno mieć jasny cel (zgodnie z normami IES dotyczącymi oświetlenia),
2. być ukierunkowane – światło powinno być kierowane tylko tam, gdzie jest potrzebne,
3. zapewniać niski poziom oświetlenia – światło nie powinno być jaśniejsze, niż jest to konieczne,
4. powinno być kontrolowane – oświetlenie powinno być używane tylko wtedy, gdy jest przydatne,
5. mieć cieplejszy kolor – tam, gdzie to możliwe, należy używać cieplejszych barw źródeł światła: białego lub bursztynowego.

Warto wspomnieć, że w przypadku zastosowania źródeł światła LED o barwie bursztynowej (naturalnej lub z zastosowaniem odpowiedniego fosforu PC-amber) należy liczyć się z ograniczoną żywotnością i efektywnością świetlną w porównaniu do barwy białej. Możliwe jest również zastosowanie w takich przypadkach przesłon lub soczewek odcinających tę część spektrum światła: efektywność jest wtedy wyższa, a żywotność diod nie ulega zmianie. Niezależnie od dokonanego wyboru w każdym z tych przypadków należy liczyć się z niższym współczynnikiem oddawania barw (przeważnie w okolicy CRI 50). W praktyce takie rozwiązania stosuje się na obszarach objętych szczególną ochroną, jak rezerwaty przyrody czy parki narodowe.

Rola architektów i urbanistów w planowaniu oświetlenia

Zaprojektowanie przyjaznego oświetlenia nie byłoby możliwe do zrealizowania bez ścisłej współpracy architektów, projektantów oświetlenia i urbanistów, których rolą w planowaniu oświetlenia jest nie tylko zapewnienie bezpieczeństwa projektowanej przestrzeni, ale również dbanie o estetykę, efektywność energetyczną i minimalizację zanieczyszczenia świetlnego. Współpraca tych profesji pozwala na stworzenie przestrzeni, które są zarówno funkcjonalne, jak i przyjazne środowisku oraz mieszkańcom.

Wykonanie dobrego projektu oświetleniowego nie jest prostym przedsięwzięciem, gdyż w jego skład wchodzi bardzo wiele zmiennych. Ważne jest zarówno zachowanie równowagi pomiędzy korzyściami zewnętrznego oświetlenia a jego potencjalnymi negatywnymi skutkami, jak i ścisła współpraca wszystkich zaangażowanych w projekt stron. Wysokiej jakości oświetlenie zewnętrzne, jak i poprawnie wykonany projekt oświetlenia poprzedzony dokładną symulacją fotometryczną pozwolą zminimalizować zanieczyszczenie światłem, zapewnić odpowiednią widoczność dla ludzi i ograniczyć negatywny wpływ na środowisko.

Siedem kategorii oświetlenia zewnętrznego wg DLC

Jedną z ostatnich inicjatyw organizacji DesignLights Consortium z 2024 roku jest przełożenie pięciu zasad IES oraz IDA na siedem następujących prostych strategii do projektowania oświetlenia zewnętrznego.

1. Użycie oświetlenia zewnętrznego, którego natężeniem można sterować
   Zainstaluj oświetlenie, które umożliwia użytkownikom końcowym dostosowanie światła do lokalnych przepisów energetycznych i oszczędność energii wykraczającą poza wymagania kodeksowe.
2. Konsultacje z lokalnymi ekspertami i członkami społeczności
   Wykorzystaj wiedzę specjalistów ds. oświetlenia, naukowców, spółdzielni i społeczności, aby dowiedzieć się, w jaki sposób światło nocne może wpływać na ludzi, dziką przyrodę i rolnictwo.
3. Użycie odpowiedniej ilości światła
   Zainstaluj oświetlenie, które zapewnia minimalną ilość światła niezbędną do zapewnienia komfortu widzenia i obsługi zadań wzrokowych.
4. Kontrola oświetlenia, aby zmniejszyć zużycie energii i zanieczyszczenie światłem
   Przyciemniaj lub wyłącz światło poza godzinami pracy lub gdy dana przestrzeń jest nieużytkowana przez określony czas.
5. Kontrola oświetlenia, aby reagować na sezonowe zmiany w środowisku
   Przyciemniaj lub wyłącz zbędne oświetlenie podczas szczytowych sezonowych okresów migracji lub rozrodu. W zaśnieżonych środowiskach należy rozważyć przyciemnienie opraw, aby zmniejszyć zanieczyszczenie światłem.
6. Kontrola dystrybucji światła
   Minimalizuj światło emitowane poza horyzont, montując oprawy skierowane w dół i wybierając oprawy z dobrą kontrolą optyczną, opcjami ekranowania.
7. Minimalizacja światła niebiesko-fioletowego
   Wybierz oprawy o niższej wartości skorelowanej temperatury barwowej CCT (< 3000 K), aby zmniejszyć wpływ na światło emitowane ponad horyzont w formie rozpraszania w atmosferze. Metoda instalacji i użytkowania światła ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia skuteczności tych siedmiu strategii.

Piśmiennictwo

1. https://www.un.org/uk/desa/68-world-population-projected-live-urban-areas-2050-says-un.
2. https://www.science.org/doi/10.1126/science.abq7781.
3. https://darksky.org.
4. https://www.nature.com/articles/s41467-024-44785-3.
5. Wytyczne BREEAM (Building Research Establishment) oraz LEED (U.S. Green Building Council).
6. https://projekter.aau.dk/projekter/files/268052683/Amager_beach_park_and_the_dark_silver_lining.pdf).
7. https://darksky.org/news/joining-forces-to-protect-the-night-from-light-pollution/.

Przeczytaj również: Zielone zamówienia. Czy europejski kompas wciąż wskazuje zielony kierunek?

Galeria