Edukacja surowcowa elementem bezpieczeństwa surowcowego państwa

Jaki jest stan wiedzy nt. branży wydobywczej?

Potwierdzeniem dla powyżej sformułowanych stwierdzeń mogą być wyniki ankiety przeprowadzonej wśród uczniów w trzech kategoriach wiekowych: < 10 lat, 10-15 lat oraz > 15 lat. Łącznie otrzymano 1000 ankiet, z czego ponad 700 ankietowanych to młodzież powyżej 10. roku życia. Celem było pozyskanie ogólnej wiedzy na temat stosunku dzieci i młodzieży do branży wydobywczej oraz edukacji surowcowej przy obecnej podstawie programowej w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. Wyniki wskazują, że większość respondentów zetknęła się podczas swojej edukacji zarówno ze znaczeniem górnictwa dla rozwoju gospodarczego, jak i wpływem górnictwa na środowisko. Jednak takie odpowiedzi dominowały tylko wśród uczniów w wieku powyżej 15 lat. Jednocześnie w tej grupie wiekowej ponad ¹/₃ respondentów deklarowała, że takie tematy nie były w ogóle poruszane lub dotyczyły jedynie negatywnego wpływu górnictwa na środowisko. W pozostałych grupach wiekowych odsetek ten jest znacznie wyższy, a wśród najmłodszych wynosi ponad 60%.

Pomimo że co najmniej 50% ankietowanych zadeklarowało świadomość tego, że w życiu codziennym czerpie korzyści z branży górniczej, to ponad 80% respondentów wykazało niechęć wobec kopalni w swoim bezpośrednim sąsiedztwie lub nie ma zdania w tej kwestii (rys. 1 i 2). Znajduje to potwierdzenie również w bezpośrednich rozmowach z młodzieżą podczas – realizowanych w ostatnim czasie – spotkań. Odpowiedź na pytanie „Czy zgodziłbyś się na funkcjonowanie kopalni obok Twojego domu?” to niemal zawsze chóralne „NIE!”. Na pytanie „Dlaczego nie?”, właściwie zawsze przytaczane są negatywne oddziaływania kopalni na środowisko i pogorszenie komfortu życia na skutek prac wydobywczych i innych z nimi związanych (w tym transport). Niewielu uczniów jest w stanie wymienić pozytywne aspekty górnictwa w sferze ekonomicznej, a żaden nie potrafi wskazać pozytywnych aspektów przyrodniczych. Wg ich wiedzy i przekonania stoi to w sprzeczności z tym rodzajem działalności przemysłowej.

Dominujące skojarzenia z górnictwem

Badana grupa utożsamia górnictwo głównie z węglem kamiennym. Inne dominujące skojarzenia mają niestety charakter negatywny i należą do nich: zanieczyszczenie środowiska, zanieczyszczenie hałasem, niebezpieczeństwo i dwutlenek węgla (> 40% odpowiedzi). Niepokojące jest to, że nie więcej niż 20% respondentów utożsamia wydobycie z rozwojem nowoczesnej technologii oraz źródłem podatków i opłat. Mniej niż 10% respondentów było świadomych zależności między górnictwem a rekultywacją, a 17-42% było świadomych związku między górnictwem a elektrycznością. Optymizmem napawa jednak fakt, że nawet najmłodsi rozważali górnictwo jako potencjalne miejsce pracy (rys. 3).

Żaden z uczniów podczas prowadzonych spotkań (a liczba uczestników przekroczyła 600 osób) nie wskazał górnictwa miedziowego jako filaru krajowej branży wydobywczej. Nikt też nie wymienił Polski jako jedynego kraju w UE eksploatującego węgiel koksowy. Niemalże wszyscy utożsamiają górnictwo solne jedynie z zabytkową kopalnią soli Wieliczka. Braki w edukacji są zatem ogromne i wymagają szybkich działań.

Rozwiązaniem jest odpowiednia edukacja

Kształtowanie i podnoszenie świadomości w tym obszarze tematycznym należy rozpocząć już podczas edukacji szkolnej. Na etapie edukacji podstawowej i ponadpodstawowej wiedza przekazywana uczniom – w szeroko pojętej tematyce górnictwa – jest raczej powierzchowna i koncentruje się głównie na negatywnych aspektach. Tymczasem właściwie realizowana edukacja surowcowa powinna koncentrować się na uwypukleniu aspektów i trendów decydujących o sile polskiego górnictwa i jego znaczeniu na arenie międzynarodowej. Nie bez znaczenia jest również nacisk na pojęcie rekultywacji terenów górniczych jako procesu, który przywraca tereny do ich pierwotnego stanu, nadając im wielokrotnie istotne walory przyrodnicze i krajobrazowe.

Zaistniały problem wymaga jednak rozwiązań systemowych, począwszy od ingerencji w programy nauczania oraz treść wykorzystywanych podręczników, aż po szeroko zakrojone akcje informacyjno-edukacyjne i popularyzatorskie. Zarówno w szkołach, jak i poza nimi. Zarówno wśród uczniów, jak i nauczycieli. Branża surowcowa ma bowiem potencjał, aby stać się branżą strategiczną dla polskiej gospodarki, choć powszechna świadomość tego, że firmy górnicze są jednym z filarów gospodarki krajowej, jest niewielka. Towarzyszy temu przekonanie, że górnictwo w Polsce ogranicza się jedynie do górnictwa węgla kamiennego, którego wizerunek – kreowany w ostatnim czasie – jest bardzo negatywny.

Kwestia edukacji w Polsce

W Polsce właściwie jedynym przedmiotem, na którym istnieje możliwość przekazania rzetelnej i opartej na nauce wiedzy o wymienionych zagadnieniach, jest geografia, w ograniczonym zakresie również biologia (pojęcie rekultywacji jest omawiane właśnie na tych lekcjach). Lekcje geografii powinny sprzyjać rozumieniu przez ucznia istniejących powiązań i zależności w środowisku geograficznym, zarówno przyrodniczym i społeczno-gospodarczym, jak i we wzajemnych relacjach człowiek – przyroda. W Polsce geografia to przedmiot obecny w systemie edukacji już od 5. klasy szkoły podstawowej oraz kontynuowany w szkołach ponadpodstawowych, oczywiście w różnym – najczęściej bardzo niewielkim, wręcz minimalnym – wymiarze godzinowym. I wydaje się, że to właśnie liczba godzin – przy bardzo szerokim spektrum zagadnień w tym przedmiocie – jest jedną z największych bolączek. Zwracają na to uwagę sami nauczyciele przedmiotu.

Galeria