Kategorie dróg publicznych – nadawanie i pozbawianie kategorii, wyłączenie drogi z użytkowania

Pozbawienie drogi dotychczasowej kategorii

Organ właściwy do nadania drodze kategorii jest jednocześnie organem właściwym do pozbawienia drogi dotychczasowej kategorii. Pozbawienia dokonuje się w trybie właściwym do zaliczenia drogi do odpowiedniej kategorii. Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 10 ust. 2 u.d.p. pozbawienie drogi dotychczasowej kategorii, z jednym wyjątkiem, jest możliwe, jeśli jednocześnie zaliczymy drogę do nowej kategorii. Istotne jest, że pozbawienie drogi kategorii nie może nastąpić poprzez uchylenie uchwały o jej zaliczeniu.

Pozbawienie i zaliczenie nie mogą być dokonane później niż do końca trzeciego kwartału danego roku, z mocą od dnia 1 stycznia roku następnego. Terminu tego nie stosuje się do dróg o znaczeniu obronnym.

Trzeba w tym miejscu także wspomnieć, że uchwała rozstrzygająca o kategorii drogi publicznej wywiera między innymi skutek prawny w postaci przejścia prawa własności drogi ex lege na inną jednostkę samorządu terytorialnego. W odniesieniu do rozważań dotyczących konieczności bycia właścicielem drogi przy podejmowaniu uchwały o zaliczeniu drogi do danej kategorii nasuwa się pytanie, czy może zostać podjęta uchwała o zaliczeniu drogi do nowej kategorii, skoro podmiot podejmujący taką uchwałę będzie właścicielem tej drogi dopiero od 1 stycznia następnego roku? Odpowiedzi na takie pytanie udzielił Naczelny Sąd Administracyjny [2], wskazując, że zaliczenie drogi do nowej kategorii dróg publicznych jest legalne, mimo że podmiot dokonujący zaliczenia w chwili wydawania aktu nie jest właścicielem nieruchomości drogowej. Podmiot ten nie może dysponować prawem własności, gdyż droga musi mieć do 31 grudnia kategorię drogi nieodpowiadającej temu podmiotowi. Wydanie aktu o pozbawieniu drogi jej kategorii daje pewność, że moc prawna aktu o zaliczeniu spowoduje pierwszego dnia nowego roku przejście prawa własności drogi na podmiot zaliczający. Oznacza to, że w przypadku zmiany kategorii drogi publicznej legalne jest zaliczanie drogi do nowej kategorii jeszcze przed dniem wystąpienia skutku prawnorzeczowego w postaci nabycia prawa własności.

Wyłączenie drogi z użytkowania

Wyjątkiem od obowiązku jednoczesnego zaliczenia drogi do innej kategorii niż kategoria, której tej drogi pozbawiamy, jest wyłączenie drogi z użytkowania. Dotyczyć winno to przede wszystkim takich sytuacji, w których dana droga staje się zbędna dla użytku publicznego i jest likwidowana, np. z powodu wybudowania nowej drogi ją zastępującej [3]. Podstawy do pozbawienia drogi kategorii nie może stanowić niespełnianie przez drogę parametrów technicznych, określonych w przepisach odrębnych, ani stan techniczny tej drogi i związane z tym koszty jej utrzymania, o ile przedmiotowa droga nadal będzie pełnić funkcję jej przypisaną [4, 5].

Warto pamiętać także, że pozbawienie drogi publicznej kategorii drogi gminnej przy uznaniu jej za drogę wewnętrzną nie znajduje oparcia w obowiązujących przepisach. Przepisy ustawy o drogach publicznych nie przewidują żadnej procedury ustanawiania dróg wewnętrznych i należy to uznać za zamierzone działanie ustawodawcy.

„Kaskadowe” pozbawianie drogi kategorii

Odcinek drogi krajowej zastąpiony nowo wybudowanym odcinkiem drogi z chwilą oddania go do użytkowania zostaje pozbawiony dotychczasowej kategorii i zaliczony do kategorii drogi wojewódzkiej.

Powyższe może uruchomić „kaskadowy” mechanizm przekazywania „zbędnych” dróg wojewódzkich przez samorząd województwa powiatowi. W świetle art. 10 ust. 5a ustawy o drogach publicznych sejmik województwa może podjąć uchwałę o pozbawieniu nabytego odcinka drogi przysługującej mu kategorii drogi wojewódzkiej, jeżeli odcinek ten nie spełni definicji drogi wojewódzkiej. Następnie, w myśl art. 10 ust. 5c u.d.p., rada powiatu może, w drodze uchwały, pozbawić kategorii drogi powiatowej odcinek drogi powiatowej o proporcjonalnej długości do odcinka drogi wojewódzkiej, o którym mowa w ust. 5a. Ten odcinek drogi powiatowej zostaje zaliczony do kategorii drogi gminnej [6].

Do zmiany kategorii drogi w trybie kaskadowym nie stosuje się zarówno wymogu jednoczesnego zaliczenia tej drogi odpowiednią uchwałą do nowej kategorii, bo następuje to z mocy prawa, jak i wymogu dotyczącego terminu. Ponadto przepisy nie przewidują współdziałania pomiędzy pozbywającymi się drogi i przejmującym drogę organami administracji rządowej lub jednostki samorządu terytorialnego, lecz jedynie jednostronne władcze rozstrzygnięcie podmiotu pozbawiającego drogę określonej kategorii. Jednak nie oznacza to, że organy mają swobodę pozbawiania danych odcinków dróg dotychczasowych kategorii. Przeciwnie – w zakresie swojego władztwa organy ograniczone są, po pierwsze, wymogiem, by odcinek pozbawiany kategorii był proporcjonalny do odcinka drogi nowo wybudowanej względnie uprzednio kaskadowo przekazanej. Jak wskazuje się w orzecznictwie, proporcjonalność nie oznacza ścisłej dokładności i tożsamości odcinków dróg obu kategorii. Proporcjonalność należy powiązać z funkcjonalnością przyjętych rozwiązań komunikacyjnych, a więc w nawiązaniu do funkcji, jaką pełni droga na jego obszarze [7]. Po drugie, organy mają obowiązek wykazać, że droga nie spełnia już definicji danej kategorii drogi. Powyższe wynika z faktu, że właściwe organy są kompetentne podjąć uchwałę nie w sprawie zaliczenia drogi do nowej kategorii, ale w sprawie pozbawienia odcinka drogi jego dotychczasowej kategorii, zaś skutek zaliczenia go do wskazanej w ustawie innej kategorii drogi następować będzie w mocy prawa [8].

Piśmiennictwo

1. Wyrok WSA w Gliwicach z dnia 29 czerwca 2015 r. II SA/Gl 1528/14 (LEX nr 1790086).
2. Wyrok NSA z 24.03.2022 r. Sygn. II GSK 208/22.
3. Wyrok WSA w Olsztynie z 13.04.2021 r. II SA/Ol 6/21, LEX nr 3172392.
4. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 grudnia 2021 r. Sygn. akt. I OSK 3382/19.
5. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 13 kwietnia 2021 r. Sygn. akt. II SA/Ol 6/21.
6. Wyrok NSA z dnia 21 października 2020 r. Sygn. akt I OSK 1049/20.
7. Wyrok WSA w Warszawie z 22 listopada 2017 r. Sygn. akt VII SA/Wa 1981/17.
8. Wyrok NSA z dnia 16 września 2021 r. II GSK 990/21 (Legalis 2633084).

Patrycja Jasik
prowadząca Kancelarię radcy prawnego Patrycja Jasik
autorka bloga Po drodze z budową